Rozwiązanie umowy przekazania gospodarstwa rolnego

Opublikowany 8 lutego 2016

We wcześniejszym wpisie na temat przekazania gospodarstwa rolnego zasygnalizowałem, że umowa ta w świetle ustawy z 1977 roku była nierozwiązywalna, jednak kolejne ustawy – z 1982 roku i 1990 roku już taką możliwość przewidywały (poprzedni wpis czytaj tutaj).

Przepis art. 49 ustęp 1ustawy z dnia 14 grudnia 1982 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin stanowił bowiem , że:

„Następca może być uznany przez sąd za niegodnego przejęcia gospodarstwa rolnego, jeżeli:

1) postępuje względem rolnika uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego,
2) dopuścił się względem rolnika albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci,
3) uporczywie nie dopełnia względem rolnika obowiązków rodzinnych”.

Zaś ustęp drugi tego przepisu stanowił:

„Uznania następcy za niegodnego może żądać rolnik zamierzający przekazać gospodarstwo rolne. Z powództwem takim może wystąpić nie wcześniej jak na dwa lata przed osiągnięciem wieku emerytalnego. Ograniczenie to nie dotyczy rolników, o których mowa w art. 16 ust. 1 pkt 1”.

Obecnie obowiązująca ustawa z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników, reguluje tę problematykę przepisami art. 87 oraz art. 89, i tak:

Przepis art. 87 tej ustawy, stanowi:

„Na żądanie rolnika sąd może rozwiązać umowę z następcą, jeżeli następca bez usprawiedliwionych powodów nie podjął albo zaprzestał pracy w gospodarstwie rolnika, nie wywiązuje się z obowiązków przyjętych w umowie lub postępuje w taki sposób, że nie można wymagać od rolnika, aby spełnił obowiązki względem następcy”.

Natomiast przepis art. 89 mówi, że:

„Na żądanie rolnika sąd, po rozważeniu interesów stron zgodnie z zasadami współżycia społecznego, może rozwiązać umowę przenoszącą własność gospodarstwa rolnego, zawartą w celu wykonania umowy z następcą, jeżeli następca:

1) uporczywie postępuje wobec rolnika w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego lub
2) dopuścił się względem rolnika albo jednej z najbliższych mu osób rażącej obrazy czci bądź umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu albo wolności, lub
3) uporczywie nie wywiązuje się ze swych obowiązków względem rolnika wynikających z umowy lub z przepisów prawa”.

Na tle obowiązującej obecnie ustawy wybór rodzaju umowy prowadzącej do wyzbycia się gospodarstwa rolnego należy do stron. Może to być umowa przeniesienia gospodarstwa rolnego – określona przepisami art. 84 i 85 tej ustawy lub poprzez zawarcie innej umowy przewidzianej w Kodeksie cywilnym, np. umowa darowizny lub dożywocia.

Wybór którejś z tych umów determinuje jednak możliwości jakie mogą przysługiwać zbywcy dla odzyskania przez rolnika przekazanego gospodarstwa, i tak:

– przy umowie darowizny – może to nastąpić przez jej odwołanie na podstawie art. 898 § 1 k.c.,

– przy umowie przekazania gospodarstwa rolnego na podstawie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r., – może to nastąpić w drodze jej rozwiązania przez sąd (art. 87 i 89 tej ustawy),

– przy umowie dożywocia – może to nastąpić przez rozwiązanie umowy o dożywocie przez sąd (art. 913 § 2k.c.).

Na marginesie warto wskazać, że ustawa z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników nie uzależnia nabycia uprawnień emerytalno-rentowych od zbycia gospodarstwa, ale tylko od osiągnięcia określonego wieku – czemu poświęcony zostanie osobny wpis (czytaj tutaj). Niemniej warto w tej materii wskazać kilka wypowiedzi Sądu Najwyższego zawartych w wyrokach:

– z dnia 4 lutego 1997 roku, III CKN 29/96,
– z dnia 4 grudnia 1998 roku, III CKN 68/98,
– z dnia 16 maja 2000 r., IV CKN 34/00.
Adwokat Paweł Stachniałek reprezentuje i doradza w sprawach dotyczących przekazania gospodarstw rolnych, a także innych umów przenoszących własność gospodarstwa rolnego.