Gdy matka dziecka jest niepełnoletnia, to problematyczną jest kwestią braku pełnej zdolności do czynności prawnej. Otóż, zgodnie z przepisem 94 § 1 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego, gdy rodzic nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, to nie przysługuje mu władza rodzicielska. Jeżeli natomiast jedno z rodziców posiada pełnię zdolności do czynności prawnej (np. ojciec dziecka jest pełnoletni) to władza rodzicielska przysługuje temu rodzicowi. Zatem, małoletnia matka co do zasady nie posiada władzy rodzicielskiej nad jej dzieckiem.

Należy wyjaśnić, że przepis art. 11 Kodeksu Cywilnego stanowi, że pełną zdolność do czynności prawnych można nabyć dopiero z chwilą uzyskania pełnoletniości, a zatem co do zasady kluczową dla posiadania pełni zdolności do czynności prawnych jest pełnoletniość.

Zgodnie natomiast z przepisem art. 10 § 1 Kodeksu Cywilnego pełnoletnią jest osoba, która ukończyła lat osiemnaście. Przepis tego artykułu wprowadza jednak pewien wyjątek, a mianowicie taki, że osoba małoletnia może uzyskać pełnoletniość poprzez zawarcie małżeństwa. Pewnym rozwiązaniem problemu braku pełnej zdolności do czynności prawnych małoletniej matki i braku władzy rodzicielskiej, może zatem być zawarcie związku małżeńskiego z pełnoletnim mężczyzną. Dokonanie takiej czynności nie jest jednak tak proste, jak pomiędzy osobami pełnoletnimi, a to dlatego że dla zawarcia takiego małżeństwa, muszą zostać spełnione następujące warunki:

– trzeba uzyskać zezwolenie sądu opiekuńczego,

– małoletnia matka musi mieć ukończone 16 lat,

– muszą istnieć ważne powody dla zawarcia małżeństwa i z okoliczności sprawy musi wynikać to, że małżeństwo będzie zgodne z dobrem założonej rodziny.

Należy także zwrócić uwagę, że przepisy prawa rodzinnego nie przewidują możliwości, aby związek małżeński zawarł mężczyzna, który ukończył lat 16, ale jest niepełnoletni. Dodać można, że z wnioskiem o zezwolenie przez sąd opiekuńczy na zawarcie małżeństwa może wystąpić małoletnia, która zamierza zawrzeć małżeństwo – uprawnienie to wynika z przepisu art. 561 § 1 Kodeksu Postępowania Cywilnego.

Wracając do położenia małoletniej matki, która nie ma zdolności do czynności prawnej, należy wskazać na kwestie, które w praktyce budzić mogą największe wątpliwości, a są to zagadnienia związane z :

– obowiązkiem sprawowania nad dzieckiem władzy rodzicielskiej lub opieki,

– zgłoszeniem urodzenia do Urzędu Stanu Cywilnego, wyborem imienia i nazwiskiem dziecka,

– miejscem zamieszkania dziecka.

Opieka

Po pierwsze, trzeba wyjaśnić, że przepisy prawa rodzinnego i opiekuńczego stanowią, że w przypadku gdy żadnemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska to dla dziecka ustanawia się dla opiekę. W sytuacji zatem, gdy matka nie jest pełnoletnia, a ojciec nie uznał dziecka to koniecznym jest ustanowienie opieki (na temat uznania dziecka przez małoletniego ojca przeczytasz tutaj).  Zgodnie z przepisem art. 149 § 1 i 2 k.r.o. opiekunem dziecka powinna być ustanowiona przede wszystkim osoba wskazana przez ojca lub matkę, a przy braku takiego wskazania opiekun powinien być ustanowiony spośród krewnych. Najczęściej zatem opiekunem zostaje ustanowiony jeden z rodziców małoletniej matki. Opieka może zostać także powierzona rodzicom małoletniej, pod warunkiem że są to małżonkowie. Cechy dyskwalifikujące daną osobę jako opiekuna wylicza przepis art. 148 k.r.o. Warto jednak wskazać, że w ważniejszych sprawach dziecka, opiekun powinien informować jego rodziców, którzy pomimo że nie mają władzy rodzicielskiej to mają prawo uczestniczyć w sprawowaniu pieczy i wychowaniu.

Zgłoszenie urodzenia do Urzędu Stanu Cywilnego

Zgłoszenia urodzenia dziecka, zgodnie z przepisem art. 57 ustawy Prawo o aktach stanu cywilnego, co do zasady dokonują matka lub ojciec dziecka posiadający pełną zdolność do czynności prawnych, jednak przepis ten wyjaśnia dalej, że także matka lub ojciec dziecka, którzy ukończyli już 16 lat mogą dokonać zgłoszenia urodzenia. W pozostałych przypadkach, tj. takich gdy rodzice nie mają ukończonych 16 lat, zgłoszenia urodzenia mogą dokonać rodzice małoletniej matki, którzy posiadają na nią władzę rodzicielską lub jej opiekun. Małoletnia matka może zatem samodzielnie zgłosić urodzenie dziecka.

Imię dziecka

Przepis art. 59 ww. ustawy stanowi natomiast, że osoba która zgłasza urodzenie dziecka składa także oświadczenie o wyborze imienia dziecka (lub maksymalnie dwóch imion). Zatem, matka która ukończyła 16 lat może samodzielnie zgłosić urodzenie dziecka w USC oraz może wybrać imię dla dziecka. Co prawda przepis mówi, że także ojciec w tym wieku może zgłosić urodzenie, jednak z praktycznego punktu widzenia jest to bardzo mało prawdopodobne, gdyż dla możliwości stwierdzenia, że niepełnoletni mężczyzna jest ojcem dziecka konieczne jest orzeczenie sądu opiekuńczego (więcej na ten temat przeczytasz tutaj). Jeżeli brak jest domniemania, iż to mąż matki jest ojcem dziecka (czyli gdy dziecko nie urodziło się w trakcie trwania małżeństwa) to dane ojca ujmuje się w akcie urodzenia dopiero w gdy dojdzie do prawnie skutecznego uznania ojcostwa albo sądowego ustalenia ojcostwa (art. 61 ustawy o USC). Gdy nie nastąpiło uznanie sądowe ustalenie ojcostwa, to w akcie urodzenia jako imię ojca wskazuje się imię podane przez osobę zgłaszającą urodzenie. Jeżeli osoba zgłaszająca urodzenie dziecka nie wskaże żadnego imienia to w akcie urodzenia wpisuje się imię ojca wybrane przez kierownika USC. Nazwisko ojca jakie zostanie wpisane do aktu USC to nazwisko matki.

Nazwisko dziecka

Nazwisko dziecka jakie zostanie wpisane do aktu urodzenia, zależy od tego czy:

– małoletnia matka jest w związku małżeńskim,

– ojcostwo zostało uznane.

Z uwagi na fakt, że najczęściej małoletnia matka nie będzie w związku małżeńskim, a ojcostwo nie zostanie uznane w chwili zgłoszenia dziecka, to wyjaśniona zostanie jedynie ta sytuacja (więcej o nazwisku dziecka w przypadku uznania lub sądowego ustalenia ojcostwa przeczytasz tutaj). Otóż, w sytuacji gdy ojcostwa nie ustalono, dziecko nosi nazwisko matki (art. 88 § 3 k.r.o.). Należy wspomnieć, że w sytuacji gdy następnie zostanie zawarte małżeństwo albo ojcostwo zostanie uznane czy ustalone sądowo to możliwym jest zmiana nazwiska dziecka.

Miejsce zamieszkania dziecka

Miejsce zamieszkania dziecka, co do zasady wyznacza miejsce zamieszkania rodziców, którym przysługuje władza rodzicielska albo tego z rodziców, któremu wyłącznie przysługuje władza rodzicielska (art. 26 § 1 k.c.). W sytuacji jednak, gdy żadne z rodziców nie ma władzy rodzicielskiej i ustanowiono dla dziecka opiekę to miejscem jej zamieszkania jest miejsce zamieszkania opiekuna.